Ψυχολογία & Διατροφή

Τι είναι οι διατροφικές διαταραχές και πώς εκδηλώνονται;

Ψυχολογία & ΔιατροφήΟι διατροφικές διαταραχές μπορούν να θεωρηθούν σαν την νέα μάστιγα της εποχής, καθώς πριν από αυτήν προηγείται ο αλκοολισμός, η χρήση ναρκωτικών ουσιών και άλλες παρόμοιες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τι είναι οι διατροφικές διαταραχές, πώς εκδηλώνονται και τι επιπτώσεις τις συνοδεύουν.

Οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές και τα αίτιά τους είναι πολυπαραγοντικά και συνδέονται άμεσα με συναισθηματικές και ψυχολογικές διαταραχές. Άνθρωποι οι οποίοι κρύβουν βαθιά μέσα τους τα προβλήματά τους, καταπιέζοντας τα συναισθήματά τους ξεσπούν στο σώμα τους και θεωρούν πως η ζωή τους θα ήταν καλύτερη εάν έχαναν κάποια κιλά. Η σχέση τους με την τροφή είναι ιδιαίτερη, υπάρχει μεγάλη ενασχόληση με το είδος, την ποιότητα, την ποσότητα, τη σύσταση των τροφίμων, φόβος για τις τροφές και την αύξηση βάρους και η δίαιτα αποτελεί για αυτούς τους ανθρώπους μια μόνιμη λύση, έναν τρόπο ζωής, η οποία δυστυχώς έρχεται πάντα να συντηρήσει τη διαταραχή και όχι να την απομακρύνει.

Οι διατροφικές διαταραχές αποτελούν τον τρόπο αντιμετώπισης διαφόρων δυσκολιών και χρησιμοποιούνται για να καταστείλουν συναισθήματα και σκέψεις που πονούν.

Η εμφάνιση των διατροφικών διαταραχών ξεκινάει συνήθως κατά την εφηβική ηλικία και παρουσιάζεται τόσο σε γυναίκες, όσο και σε άντρες με μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης στις γυναίκες.

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ;

  • ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ

Υπάρχει άρνηση να διατηρήσουν το σωματικό τους βάρος πάνω από το κατώτερο φυσιολογικό. Έντονος φόβος να μην πάρουν λίπος. Το βάρος και το μέγεθός τους καθορίζουν τον τρόπο που αξιολογούν τη ζωή τους. Στις γυναίκες υπάρχει απώλεια έμμηνου ρύσης για τουλάχιστον 3 μήνες, ενώ στην άτυπη νευρική ανορεξία έχουν φυσιολογική περίοδο. Το 50% πραγματοποιεί βουλιμικές κρίσεις, χρήση καθαρτικών, διουρητικών, χάπια διαίτης, πρόκληση εμετού. Καταφεύγουν σε υπεργυμναστική προκειμένου να χάσουν βάρους ή να κάψουν τις θερμίδες που κατανάλωσαν. Υπάρχει πεσμένη ψυχολογική διάθεση ή και κοινωνική απόσυρση. Διακρίνεται σε 2 τύπους: 1. περιοριστικός (χαρακτηρίζεται από την απόλυτη στέρηση των τροφών και άρνηση του αισθήματος της πείνας) και 2. εκκαθαριστικός (χαρακτηρίζεται από αυξημένη κατανάλωση τροφής και χρήση αντισταθμιστικών μεθόδων).

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΓΕΝΟΥΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑΣ

Οστεοπόρωση – οστεοπενία – γαστρεντερικά προβλήματα – αφυδάτωση – αναιμία – χαμηλές τιμές ψευδαργύρου (εκδηλώνεται με αργή επούλωση των πληγών) – αμηνόρροια – διάβρωση της αδαμαντίνης των δοντιών – διαταραχές ύπνου – απώλεια τριχών κεφαλής – υποθερμία – υπόταση – υπονατριαιμία – υποκαλιαιμία – υπογλυκαιμία – μεταβολική οξέωση – καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος – κοινωνική απομόνωση – κατάθλιψη.

  • ΝΕΥΡΙΚΗ ΒΟΥΛΙΜΙΑ

Η νευρική βουλιμία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα βουλιμικά επεισόδια με κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής και έλλειψη ελέγχου. Το άτομο προκαλεί εμετό ή κάνει χρήση διουρητικών, καθαρτικών, χαπιών, υπεργυμναστική ή εξαντλητικές δίαιτες για απώλεια βάρους. Πραγματοποιεί βουλιμικά επεισόδια το λιγότερο 2 φορές την εβδομάδα. Η αυτοεκτίμηση του ατόμου καθορίζεται με βάση το σχήμα και το βάρος του. Η νευρική βουλιμία διακρίνεται σε 2 τύπους: 1. εκκαθαριστικός τύπος που χρησιμοποιεί εμετούς, καθαρτικά, διουρητικά και 2. μη εκκαθαριστικός τύπος που πραγματοποιεί αυστηρές δίαιτες και υπεργυμναστική, πιο σπάνια συναντάμε συνδυασμό των 2 τύπων.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΓΕΝΟΥΣ ΒΟΥΛΙΜΙΑΣ

Αφυδάτωση – Δυσκοιλιότητα – Διάρροια – Χρόνια δυσπεψία – Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση – Διάβρωση της αδαμαντίνης των δοντιών – Ουλίτιδα – Διόγκωση παρωτίδων – Υπογλυκαιμία – Υπονατριαιμία – Υποκαλιαιμία – Μεταβολική οξέωση – Ακατάστατη περίοδος.

  • ΑΔΗΦΑΓΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας με μεγάλη κατανάλωση τροφής σε σύντομο χρονικό διάστημα (2-3 ώρες). Τα βουλιμικά επεισόδια συμβαίνουν το λιγότερο 2 φορές την εβδομάδα και δεν συνοδεύονται συνήθως από εμετούς, καθαρτικά, αυστηρές δίαιτες, υπεργυμναστική, διουρητικά, χάπια διαίτης. Κατά τη διάρκεια του βουλιμικού επεισοδίου το άτομο νιώθει να χάνει τον έλεγχο με την τροφή και ύστερα νιώθει ενοχές για την ποσότητα που κατανάλωσε. Τρώει συνήθως χωρίς να πεινάει και σταματάει να τρώει όταν νιώσει αρκετά γεμάτο και βαρύ το στομάχι του. Στο τέλος τα επεισόδια υπερφαγίας του προκαλούν άγχος σε σχέση με την τροφή.

Αυτό που είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε όλοι μας είναι πως οι διατροφικές διαταραχές χωρίς την κατάλληλη θεραπεία μπορούν να επιμείνουν καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου.

Ο ρόλος των πεποιθήσεων στη δίαιτα

Αρχικά χρειάζεται να δοθεί μια ερμηνεία για το τι είναι η «πεποίθηση», ενώ στη συνέχεια θα κατανοήσετε με ποιόν τρόπο εμπλέκεται στην προσπάθειά μας να χάσουμε λίπος, και με ποιόν τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας  ώστε να αλλάξει τις αρνητικές πεποιθήσεις που στέκονται εμπόδιο στην προσπάθειά μας.

Η «πεποίθηση» είναι η απόλυτη βεβαιότητα ότι αυτό που πιστεύει ή ισχυρίζεται κανείς ισχύει πραγματικά, ενώ στο σύνολό τους οι πεποιθήσεις αποτελούν το σύνολο των αρχών στις οποίες καθένας πιστεύει με σταθερότητα. Για παράδειγμα, μια πεποίθηση η οποία μπορεί να συνδέεται με την διατροφή και η οποία στέκεται εμπόδιο στην προσπάθειά μας για δίαιτα μπορεί να είναι η εξής: «Έφαγα περισσότερο φαγητό από όσο έπρεπε, συνεπώς χάλασα τη δίαιτα, άρα αφού την χάλασα δεν έχει νόημα να συνεχίσω να προσπαθώ…» και ως εκ τούτου «…θα συνεχίσω να την χαλάω». Αυτή είναι μια αυτόματη «παχυντική σκέψη» η οποία δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα στον διαιτώμενο, η οποία έρχεται αυτόματα και καταιγιστικά στο μυαλό του και έχει τόση δύναμη ώστε τελικά μειώνει τόσο πολύ τις αντιστάσεις του με αποτέλεσμα να νιώθει ανίκανος στο να συνεχίσει τη δίαιτα. Τα συναισθήματα που συνήθως συνοδεύουν αυτές τις σκέψεις είναι συναισθήματα ενοχής – τίψεων, θυμός, απογοήτευση, φόβος αποτυχίας, αδυναμία, αυτολύπηση και άλλα.

Σύμφωνα με τον Albert Ellis, η λογικο-θυμική προσέγγιση είναι μια θεωρία η οποία στηρίζεται στην πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες και παράλογες δοξασίες οι οποίες μπορούν να αλλάξουν με έλεγχο των λογικών διαδικασιών, της λογικής σκέψης του ατόμου.   Το δύσκολο κομμάτι εδώ είναι ο διαχωρισμός των σκέψεων οι οποίες εμπλέκονται άμεσα με τα συναισθήματα, καθώς ένα δυσάρεστο συναίσθημα σχεδόν πάντα συνοδεύεται από αρνητικές σκέψεις. Σύμφωνα με την θεωρία του Albert Ellis, αυτό που χρειάζεται είναι η αποσαφήνιση της σκέψης από παραλογισμούς έτσι ώστε και ο εσωτερικός διάλογος του ανθρώπου να ξαναβρεί τη λογική του, οπότε και τα συναισθήματά του θα γίνουν πιο θετικά. Ο Ellis αναγνωρίζει 11 παράλογες ιδέες που έχουν εντυπωθεί στον Δυτικό τουλάχιστον πολιτισμό και είναι οι εξής:

  1. Είναι απολύτως απαραίτητο να αγαπιέται κανείς, να τον εκτιμούν και να τον αποδέχονται όλοι στο περιβάλλον του.
  2. Για να αξίζει κάποιος θα πρέπει να είναι ικανός, επαρκής και να επιτυγχάνει σε όλα.
  3. Μερικοί άνθρωποι είναι κακοί και γι αυτό πρέπει να κατηγορούνται και να τιμωρούνται.
  4. Η δυστυχία είναι αποτέλεσμα εξωτερικών γεγονότων τα οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει.
  5. Αν κάτι είναι επικίνδυνο και βλαβερό, αυτό πρέπει συνέχεια να απασχολεί τη σκέψη του ανθρώπου.
  6. Είναι πιο εύκολο να αποφεύγει κανείς τις δυσκολίες και την προσωπική ευθύνη παρά να τις αντιμετωπίζει κατά πρόσωπο.
  7. Οι άνθρωποι είναι απαραίτητο να βασίζονται στους άλλους και να έχουν την υποστήριξη κάποιου ισχυρότερου.
  8. Οι προηγούμενες εμπειρίες και γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου καθορίζουν την τωρινή του συμπεριφορά και δεν μπορούν να αλλάξουν.
  9. Οι άνθρωποι πρέπει να απασχολούνται και να στεναχωριούνται με τα προβλήματα των άλλων.
  10. Υπάρχει πάντοτε μια σωστή και συγκεκριμένη απάντηση σε κάθε πρόβλημα και είναι καταστροφικό αν ο άνθρωπος δεν μπορέσει να την βρει.

Ο Ellis χρησιμοποιεί ένα μοντέλο συμπεριφοράς που το ονομάζει ABC (A=activating – ενεργοποίηση, B= belief system – σύστημα πεποιθήσεων, C= consequence  – συνέπεια), όπου (Α) είναι το γεγονός, το συμβάν που ενεργοποιεί τον άνθρωπο. Το σύστημα πεποιθήσεων του ανθρώπου (Β), αξιολογεί το συμβάν (Α), και ως αποτέλεσμα έχουμε την συναισθηματική αντίδραση (Γ).

Για παράδειγμα: έστω ότι ένας διαιτώμενος (Α) καταναλώσει ένα γλυκό το οποίο δεν ήταν σχεδιασμένο να υπάρχει μέσα στο διαιτολόγιό του, τότε το σύστημα των πεποιθήσεών του (Β) θα αξιολογήσει το συμβάν ως κάτι αρνητικό, κάτι το οποίο «δεν έπρεπε» να γίνει, και ως αποτέλεσμα έχουμε την συναισθηματική αντίδραση (Γ) όπου το άτομο νιώθει ανίκανο να πειθαρχήσει ή να συνεχίσει την προσπάθειά του για δίαιτα.

Ο διαιτολόγος χρειάζεται να είναι σε θέση μέσα από τις κατάλληλες ερωτήσεις να αναγνωρίσει ποιες είναι οι αυτόματες – αρνητικές σκέψεις οι οποίες στέκονται εμπόδιο στην προσπάθεια ενός διαιτώμενου να φτάσει τον στόχο του. Η αδυναμία τόσο του διαιτώμενου όσο και του διαιτολόγου να αναγνωρίσουν από πού προέρχονται οι προβληματικές συμπεριφορές, καθιστούν δύσκολη την επίτευξη του στόχου που έχουν θέσει από την αρχή της 1ης συνεδρίας. Φυσικά, είναι σημαντικό να μπορεί να διακρίνει ο διαιτολόγος εάν ο διαιτώμενος μπορεί να αλλάξει τις αρνητικές του πεποιθήσεις με θετικές για μια πιο ποιοτική και αποτελεσματική έκβαση και πότε ο διαιτώμενος χρειάζεται περισσότερη βοήθεια ώστε να τον παραπέμψει σε ψυχολόγο. Λόγω της φύσης της θεραπείας υπάρχουν ορισμένες ομάδες ανθρώπων που δεν μπορούν να βοηθηθούν από αυτήν όπως είναι τα άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες που δεν έχουν επαφή με την πραγματικότητα, άτομα με σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες, νοητική στέρηση και αυτισμός.

Τι μπορούμε να κάνουμε να κάνουμε όμως εμείς για αυτό? Η γνώση είναι δύναμη. Κατανοώντας τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και συμπεριφέρεται ο ανθρώπινος νους, μπορούμε να αναδομήσουμε τις αρνητικές σκέψεις με θετικές. Για παράδειγμα: Διαπιστώνοντας,  ότι η αρνητική πεποίθηση η οποία με εμποδίζει να πετύχω τον στόχο μου είναι η εξής «Αφού δεν τα έχω καταφέρει τις προηγούμενες φορές, άρα δεν θα τα καταφέρω και τώρα», την αναγνωρίζουμε, ρωτάμε τον εαυτό μας «πόσο λογική μπορεί να είναι αυτή η σκέψη?», «ισχύει αυτή η σκέψη?», «τι περνούσε από το μυαλό μου πριν αρχίσω να αισθάνομαι έτσι?», «αν αυτό ισχύει, τι σημαίνει για μένα?» κλπ.

Στη συνέχεια, χρειάζεται να δοθεί μια πιο λογική ερμηνεία σχετικά με την αρχική υποβόσκουσα πεποίθηση όπως «το ότι δεν τα κατάφερα τις προηγούμενες φορές, δεν σημαίνει πως δεν μπορώ να τα καταφέρω και τώρα». Το τι συνέβη στο παρελθόν μας δεν χρειάζεται να καθορίζει και δεν είναι ικανό (αν εμείς δεν το επιτρέψουμε) να καθορίζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας τις μελλοντικές. Εφ όσων το συνειδητοποιήσουμε και το κατανοήσουμε αυτό, τότε θα μπορέσουμε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε (ο οποίος μέχρι τώρα δεν ήταν λειτουργικός και αποτελεσματικός), τον τρόπο που νιώθουμε και τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε σε ότι αφορά τους στόχους που έχουμε θέσει και αποφασίσει  ότι θέλουμε και οι οποίοι σχετίζονται με τη διαχείριση του σωματικού μας βάρους.

Βασικές προϋποθέσεις προκειμένου να επιτευχθούν τα μέγιστα οφέλη από μια τέτοια παρέμβαση είναι οι διαιτώμενοι να το «επιθυμούν», «να νιώθουν ότι χρειάζονται καθοδήγηση» και να διαθέτουν  νοητική περιέργεια, ευκαμψία και ευφυϊα καθώς και τη θέληση να εργαστούν «οι ίδιοι».

Πηγές: Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ. (1994) Συμβουλευτική Ψυχολογία (β΄έκδοση).
Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Επιπλέον κατηγορίες άρθρων

Δίαιτα Παθολογικών Καταστάσεων

ΔΙΑΙΤΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ

  • Διατροφή και Κυτταρίτιδα
  • Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου και διατροφή FODMAPS
  • Η Διατροφή και η Άσκηση στην πρόληψη αλλά και στην θεραπεία
Αθλητική Διαιτολογία

ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑ

  • Ιδέες εκγύμνασης για πολυάσχολους
  • Η επίδραση των γονιδίων, της προπόνησης και της διατροφής στην αθλητική απόδοση αθλητών ελίτ
  • Πότε ένας αθλούμενος χρειάζεται συμπληρώματα;
Άρθρα Ποικίλης Θεματολογίας

ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ

  • Με ποια κριτήρια πρέπει να επιλέξω έναν επιστήμονα διατροφής ώστε να χάσω βάρος
  • Τι τρώμε όταν ταξιδεύουμε ?
  • Αλάτι και παιδιά. Επιτρέπεται; Τι περιορισμοί υπάρχουν ανάλογα με την ηλικία του μωρού-παιδιού; κ.α.
Εγκυμοσύνη - Θηλασμός

ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ/ ΘΗΛΑΣΜΟΣ

  • Δίαιτα και Εγκυμοσύνη
  • Μπορούν οι εγκυμονούσες να καταναλώνουν καφέ ή αλκοόλ?
Παχυσαρκία

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

  • Παιδική παχυσαρκία
  • Ποιο είναι το ιδανικό μου βάρος και Πόσα κιλά πρέπει να χάνω;

Κοινοποίηση

Μοιραστείτε αυτή την σελίδα με τους φίλους σας!